Er zijn televisieprogramma’s die tot doel hebben de boodschap van een bepaalde afzender – dat hoeft niet altijd een commerciële partij te zijn – voor het voetlicht te brengen of te promoten. Het kan zijn om goed gedrag te leren, noodzakelijke veranderingen te begrijpen of een maatschappelijk doel te omarmen. De grote energieshow, de nationale eettest, de eenzame ouderenkwis… Als die programma’s goed gemaakt zijn en je steekt er wat van op of het verandert je gedrag in positieve zin, dan is er eigenlijk weinig op tegen. Behalve wanneer je vindt dat gemeenschapsgeld niet moet worden gebruikt om boodschappen van algemeen of maatschappelijk nut via de media te verspreiden.
Het kan ook voorkomen dat de programma’s zichzelf tegenwerken. De boodschap is dan overduidelijk en je voelt je als kijker gepiepeld, voor asociaal of imbeciel te worden aangezien. Het programma is belerend met als gevolg dat je je kont tegen de krib gooit. De boodschap werkt dan averechts en kan zelfs ongewenst gedrag gaan oproepen. Gemist communicatiedoel.
Jaren geleden kwamen de eerste programma’s op televisie die ons bewust moesten maken van ons weggedrag. Door situaties te filmen vanuit een onopvallende auto moest de kijker zich bewust worden van zijn eigen verkeershufterigheid. De onderzoeken die worden gehouden naar de grootste ergernissen op de weg leiden tot een geregeld wisselende top-10. We winden ons vooral op over weggedrag van anderen, uiteraard. Dat van onszelf, daarvan zijn we ons meestal niet bewust. Vandaar dus die programma’s die daarin verandering moeten brengen.
Het begon met het informatieve, journalistiek goed gemaakte Blik op de weg, waarbij de politie inhoudelijk was betrokken. Maar al snel daarna ontdekten de commerciële omroepen de populariteit van de gefilmde achtervolgingen van wegpiraten door dappere dienders, gewapend met camera’s. Eén van deze programma’s heeft nu de omgekeerde communicatiewaarde bereikt en dat is Wegmisbruikers. Met geregisseerde voorzetjes van interviewer André van der Toorn en voormalig verkeersofficier Koos Spee moeten wij kijkers leren dat wat wij allemaal uitspoken echt niet door de beugel kan. De verkeersdeelnemers die worden aangehouden, mogen op de biechtbank van de onopvallende video-auto plaatsnemen om te worden geconfronteerd met hun roekeloze rijgedrag. Daarna krijgen ze meestal te horen dat de officier van justitie beslist wat er met hun auto, rijbewijs en portemonnee gebeurt. De opsprongsambtenaar tikt ze verbaal ook nog even op de vingers met een lesje verkeerskunde.
Het lijkt erop dat het programma nu een averechts effect krijgt. De schimmige, trillende zwart wit beelden (onbegrijpelijk want er zijn voor iedereen fantastische HD-camera’s voor een habbekrats) van spectaculaire achtervolgingen lijken opgedroogd. Steeds infantielere overtredinkjes worden uitgelicht en beboet. Wie de discussies van de dienders in de auto hoort, gaat zich afvragen of de politie niets beters te doen heeft. De pedante buitenbeeldtekst tussen de items door versterken dat gevoel nog eens.
Als dan een maaltijdkoerier met zijn bromscooter een doorgetrokken streep overschrijdt en van een politievrouw een reprimande en € 95 boete krijgt, is de treurigheid tot een dieptepunt gedaald. “Zo en de pizza’s zullen inmiddels wel koud zijn, waardoor de man ook zijn fooi misloopt,” sneert Van der Toorn, op wiens SBS6-profielpagina staat dat achterbaksheid zijn grootste ergernis is.